مواد افزودنی غذایی
در این نوشتار سعی بر آن داریم تا مضرات مواد افزودنی غذایی را به شما مصرف کنندگان گرامی یادآور شویم.
مواد افزودنی غذایی از قرن‌ها قبل به شکل طبیعی برای طعم دادن به غذاها و یا نگهداری مواد غذایی استفاده شده‌اند و در حال حاضر نیز به همان شیوه‌های قدیمی درحال استفاده هستند.
ادویه‌ها طعم دهنده‌های موجود در هر آشپزخانه‌ای هستند. برای افزایش ماندگاری مواد خوراکی نیز روش‌هایی همچون خشک کردن، چال کردن، قراردادن در محیط سرد و تاریک، استفاده از شکر برای تهیه مربا، سرکه و نمک ( برای تهیه ترشی و شوری)، دود اندود کردن و … به کار برده می‌شوند. با این روش‌ها علاوه بر افزایش ماندگاری طعم و خواص مواد مغذی نیز به گونه طبیعی حفظ می‌شوند.
امروزه در صنایع غذایی از مواد افزودنی شبه طبیعی و یا مصنوعی (شیمیایی) برای طعم دادن و افزایش ماندگاری و … استفاده می‌شوند. تحقیقات زیادی در زمینه مضرات و عوارض جانبی این مواد شیمیایی صورت گرفته و برخی مضرات توسط این تحقیقات شناسایی شده‌اند.
این مواد باید در حد مجاز به مواد خوراکی اضافه شوند. استاندارد سازی و صدور مجوز استفاده از این مواد در محصولات غذایی توسط سازمان غذا و داروی هر کشور انجام می‌شود.
دلایل استفاده از مواد افزودنی
امروزه بنا به دلایل زیر تولیدکنندگان مواد غذایی، از مواد افزودنی در محصولات خود استفاده می‌کنند.
افزایش زمان ماندگاری
مواد افزودنی با باکتری‌ها و رشد ویروس که باعث خرابی و فساد مواد غذایی می‌شوند، مبارزه می‌کنند. آنها کیفیت محصولات غذایی را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کنند.
حفظ و افزایش مواد مغذی
مواد افزودنی، ارزش غذایی محصول فرآوری شده را حفظ می‌کنند. برخی از افزودنیها نیز برای افزایش مواد مغذی (مانند مکمل‌های غذایی) به محصولات اضافه می‌شوند. اگرچه افزودنیها باید از مواد مغذی حفاظت کنند و یا به ارزش غذایی اضافه کنند اما در عمل در بیشتر موارد نتیجه برعکس می‌شود. زیرا مواد افزودنی جایگزین مواد واقعی می‌شوند و غذای بی‌کیفیت را اشتها آور نشان می‌دهند.
افزایش طعم و مزه
فرآوری مواد غذایی می‌تواند مزه آنرا تغییر دهد. به همین دلیل از طعم دهنده‌ها برای دادن طعم و مزه به مواد غذایی استفاده می‌شود.
حفظ بافت
برخی مواد افزودنی به مواد غذایی افزوده می‌شوند تا بافت و شکل ظاهری بهتری پیدا کنند. آنها همچنین به قوام و ثبات محصول کمک می‌کنند.
تولید انبوه
برای صرفه اقتصادی محصولات باید به تولید انبوه برسند. برای تولید انبوه، مواد اولیه بعد از فرآوری، بسته بندی و سپس انبار می‌شوند. مواد غذایی بدون مواد نگهدارنده خیلی زود خراب می‌شوند و برای مدت طولانی باید در انبارهای سردخانه‌ای نگهداری شوند که این امکان برای همه محصولات وجود ندارد. با مواد افزودنی زمان ماندگاری محصول زیاد می‌شود و لذا تولید انبوه و نگهداری محصولات در انبارهای معمولی امکان پذیر می‌شود.
کاهش فساد و خرابی مواد غذایی
مواد افزودنی به تازه نگه داشتن غذا کمک می‌کنند و در نتیجه ضایعات مواد غذایی کاهش می‌یابد.
کاهش قیمت مواد غذایی
مواد افزودنی غذایی (افزودنی‌های مصنوعی) به کاهش قیمت مواد غذایی کمک کرده‌اند. زیرا مواد نگهدارنده باعث ماندگاری بیشتر محصول شده و تولید انبوه را میسر می‌نماید که به کاهش قیمت تولید کمک می‌کند.
فریب مصرف کنندگان
اضافه کردن مواد افزودنی به مواد غذایی و نوشیدنی‌ها ظاهری فریبنده به آنها می‌دهند. مخصوصا رنگهای مصنوعی باعث می‌شوند که محصولات سالم، تازه و خوش آب و رنگ به نظر برسند در حالیکه ممکن است چنین نباشند.
تقلب در مواد غذایی
تولیدکنندگان ممکن است ماده اصلی را در محصولی جایگزین و مواد افزودنی اضافه کنند تا همان عطر و طعم ایجاد شود. ماده تقویت کننده طعم بنام مونو سدیم گلوتامات یا MSG به تقویت طعم غذاها کمک می‌کند. مثلا برای تولید عسل تقلبی به یک ترکیب شیرین اسانس مصنوعی اضافه می‌کنند و مصرف کننده فکر می‌کند که عسل طبیعی را می‌خورد.
مضرات مواد افزودنی غذایی
برخی از مواد افزودنی غذایی می‌توانند عوارض جانبی و مضراتی را در انسان ایجاد کنند. همه افرادی که از این افزودنی های غذایی استفاده می‌کنند این عوارض را نخواهند داشت. این عوارض در افراد مختلف متفاوت است و در شرایط مختلف نیز متفاوت خواهد بود. مواد افزودنی ممکن است عوارضی مانند اختلالات گوارشی، اختلالات عصبی، آلرژی، افزایش احتمال بروز سرطان و بیماری‌های زمینه‌ای را ایجاد کنند که در ادامه هر یک از این عوارض را توضیح می‌دهیم.
اختلالات گوارشی
مصرف زیاد مواد غذایی دارای افزودنیها ممکن است باعث بروز اختلالات گوارشی مانند اسهال، تهوع، استفراغ دل‌درد، معده درد، گرفتگی شکم و مسمومیت غذایی گردند.
اختلالات عصبی
اختلالات عصبی که در اثر مصرف مواد غذایی حاوی افزودنیها و نگهدارنده‌های مصنوعی ایجاد می شوند مانند بیش فعالی کودکان، بی‌خوابی و بی‌قراری هستند.
در 20 سال گذشته شیوع اختلال بیش فعالی در کودکان افزایش یافته است. پزشکان و متخصصان بسیاری در مورد این موضوع تحقیقاتی انجام داده‌اند. برخی از این تحقیقات نشان داده‌اند بیش فعالی کودکان می‌تواند مربوط به مواد نگهدارنده و سایر مواد افزودنی مخصوصا رنگهای مصنوعی غذایی در غذا و خوراکی‌های کودکان باشد. آزمایشات بالینی در برخی تحقیقات نشان داده‌اند رنگ موجود در خوراکی‌های کودکان باعث بروز یا افزایش رفتار بیش فعالی در کودکان می‌شود.
بعضی از والدین نیز گزارش می‌دهند که رنگ‌ها و مواد نگهدارنده مصنوعی باعث تحریک بیش فعالی در کودکانشان می‌شوند. بنابراین بهتر است در تغذیه کودکان بیشتر احتیاط شود و از خوراکی‌هایی استفاده شود که حاوی مواد نگهدانده و رنگهای مصنوعی شیمیایی نباشند.
برخی از این افزودنیها مانند بنزوات سدیم (نگهدارنده)، رنگ قرمز و رنگهای مختلف زرد هستند که در تحقیقات مورد مطالعه قرار گرفته‌اند و اثرات مخرب و زیان آور آنها در آزمایشات مشاهده شده است.
علاوه بر بیش فعالی کودکان افزودنیها می‌توانند باعث اختلالات بی‌خوابی و بی‌قراری در بزرگسالان نیز بشوند.
آلرژی
اگر سیستم ایمنی بدن ماده‌ای را بیماری‌زا یا عامل بیماری بداند به آن واکنش آلرژیک نشان می‌دهد و ممکن است گاهی مواد افزودنی را در دسته عوامل بیماری‌زا بداند.
تحقیقاتی نشان داده‌اند حساسیت‌ها یا واکنشهای آلرژیک به مواد افزودنی غذایی به ویژه در طول 20 سال گذشته در حال افزایش است. واکنشهای آلرژیک به مواد افزودنی خوراکی معمولا خفیف هستند و ممکن است در کوتاه مدت بروز نکنند.
برخی از این واکنشهای آلرژیک آسم، سرفه، خس خس سینه، عطسه، آبریزش بینی، بثورات پوستی، کهیر، اگزما، خارش، التهاب و تورم لب‌ها، زبان و پوست، گزگز یا خارش در دهان هستند. در موارد نادر، ممکن است واکنش خطرناک آنافیلاکسی یا بیش ایمنی ایجاد شود.
آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک جدی و تهدید کننده حیات است که به‌طور ناگهانی آغاز می‌شود و می‌تواند منجر به مرگ گردد. این بیماری می‌تواند به علایمی همچون ضایعات جلدی، خارش، تورم گلو، نفس تنگی، افت فشار خون و خفگی منجر شود و برای رفع آن اقدامات فوری پزشکی مورد نیاز است.
موثرترین روش برای حذف یا کاهش واکنشهای آلرژیک پرهیز از موادی است که نسبت به آن حساسیت دارید و با کمک پزشک متخصص آلرژی و آزمایشات باید این مواد شناسایی شوند و نهایتا این مواد حساسیت‌زا از برنامه غذایی حذف شوند.
افزایش خطر ابتلا به سرطان
گزارشات برخی از مراکز تحقیقاتی نشان می‌دهند رنگ مصنوعی مواد غذایی خطرات زیادی را برای مصرف کنندگان ایجاد می‌کنند. این گزارشات خاطر نشان می‌کنند که بسیاری از رنگهای مصنوعی غذایی باعث آسیب رساندن به DNA می‌شوند. آزمایشات انجام شده بر روی حیوانات بروز سرطان ناشی از مصرف این مواد را نشان داده‌اند. باور بسیاری از محققان خطرناک بودن این مواد است و همواره توصیه می‌کنند که افزودن این مواد به خوراکیها متوقف شود.
نتایج آزمایشات بر روی حیوانات برخی از افزودنی‌های غذایی به ویژه آسپارتام، ساخارین، نیتریت‌ها و بنزوات‌ها بروز سرطان را نشان داده‌اند. زیرا ترکیبات سرطان‌زا را در بدن حیوان تولید می‌کنند. اما سازمان‌های غذا و دارو معتقدند میزان مورد استفاده افزودنیها در محصولات غذایی به اندازه کافی کم هستند که باعث بروز سرطان نشوند. شاید در کوتاه مدت اثرات مضر این مواد بر بدن انسان مشاهده نشود ولی قطعا در دراز مدت تاثیرات منفی از جمله سرطان بروز خواهند کرد.
نتایج آزمون سئول با احتیاط توسط کت آرنی ، از تحقیقات سرطان انگلستان مورد استقبال قرار گرفت. اما وی افزود: “ما می دانیم که خوردن مقدار زیادی گوشت فرآوری شده می تواند خطر ابتلا به برخی سرطان ها را افزایش دهد.”
افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای
مصرف مواد غذایی حاوی افزودنیها و نگهدارنده‌های شیمیایی و مصنوعی باعث بروز بیماری‌های زمینه‌ای همچون دیابت، چاقی، فشار خون و بیماری‌های قلبی عروقی نیز می‌گردند.
چکیده نوشتار
افزودنی‌های غذایی اگرچه منجر به افزایش ماندگاری و خوش آب و رنگ شدن محصول می‌شوند، اما متاسفانه برخی از آنها زیان‌آور و به تدریج در بافت‌های بدن نفوذ کرده و در درازمدت بسیار مخرب خواهند بود. آنها می‌توانند منجر به بروز اختلالات گوارشی و عصبی، مسمومیت‌ها، آلرژی، بیماری‌های زمینه‌ای همچون دیابت، فشارخون، دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و سرطان گردند.
بدبختانه این مواد دارای اثرات خفیف بوده و عوارض ناشی از آنها در حدی نیست که مصرف کننده زود متوجه شود. این مواد به تدریج اثرات سویی در بدن از خود به جا می‌گذارند که هیچ پزشک متخصصی هم نمی‌تواند علت و منشا آن را تشخیص دهد. از این رو، بهتر است از مصرف مقدار زیاد مواد غذایی صنعتی در یک زمان یا مصرف مداوم آنها در طولانی مدت خودداری کنید.
منابع: healthfully , healthyeating , onlinelibrary